در اقتصاد دانش‌محور امروز، اطلاعات غیرمالی نظیر دانش، مهارت و تجربه کارکنان در ارزیابی عملکرد شرکت‌ها اهمیت زیادی پیدا کرده‌اند. سرمایه انسانی که بخشی از سرمایه فکری محسوب می‌شود، در کنار سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه‌ای، منبعی حیاتی برای مزیت رقابتی شرکت‌هاست. با افزایش فشار سرمایه‌گذاران نهادی برای شفافیت بیشتر، افشا سرمایه انسانی به‌عنوان یک مؤلفه راهبردی در گزارشگری مالی مطرح شده است.

---

تعریف سرمایه انسانی و افشا آن
سرمایه انسانی شامل دانش، مهارت، تجربه، خلاقیت، و توانایی‌های کارکنان است که به بهبود عملکرد سازمانی منجر می‌شود. افشا سرمایه انسانی به معنای ارائه اطلاعات کیفی و کمی در مورد منابع انسانی شرکت در قالب گزارش‌های سالانه، گزارش پایداری یا گزارش سرمایه فکری است.

اطلاعات افشا شده می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

تعداد کارکنان، نرخ ترک خدمت، ساعات آموزش

هزینه آموزش و توسعه

برنامه‌های انگیزشی و نگهداشت کارکنان

سطح تحصیلات و تخصص منابع انسانی

 

---

مالکیت نهادی چیست؟
مالکیت نهادی به مالکیت شرکت توسط نهادهای مالی مانند صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های بیمه، بانک‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری اشاره دارد. این نهادها معمولاً دارای تخصص بالا و منابع گسترده برای تحلیل شرکت‌ها هستند و نقش فعالی در حاکمیت شرکتی ایفا می‌کنند.

---

رابطه بین مالکیت نهادی و افشا سرمایه انسانی

تحقیقات نشان می‌دهد که بین مالکیت نهادی و میزان افشا سرمایه انسانی رابطه مثبت وجود دارد. به‌عبارت دیگر، شرکت‌هایی که مالکیت نهادی بالاتری دارند، تمایل بیشتری به ارائه اطلاعات درباره سرمایه انسانی خود دارند.

دلایل این ارتباط عبارت‌اند از:

1. افزایش شفافیت اطلاعاتی: سرمایه‌گذاران نهادی برای تحلیل دقیق‌تر عملکرد شرکت‌ها نیازمند اطلاعات کامل‌تری هستند و خواستار افشای منابع غیرمالی از جمله سرمایه انسانی‌اند.

2. نظارت مؤثرتر بر مدیریت: مالکیت نهادی موجب نظارت مؤثرتر بر عملکرد مدیران می‌شود و آن‌ها را به پاسخ‌گویی در قبال منابع انسانی سوق می‌دهد.

3. کاهش عدم تقارن اطلاعاتی: اطلاعات سرمایه انسانی به کاهش شکاف اطلاعاتی بین مدیریت و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند.

4. تقاضای بازار سرمایه برای پایداری: سرمایه‌گذاران نهادی به گزارش‌های پایداری و ESG (محیط زیست، مسئولیت اجتماعی و حاکمیت) توجه بیشتری دارند که سرمایه انسانی بخش مهمی از آن است.

 

---

شواهد تجربی از ایران و جهان

مطالعات متعددی در سطح بین‌المللی انجام شده که نشان می‌دهند شرکت‌هایی با مالکیت نهادی بالا، افشای بهتری در زمینه منابع انسانی دارند. برای نمونه:

Cheng & Courtenay (2006) در تحقیق خود نشان دادند که افشا اطلاعات داوطلبانه در شرکت‌های دارای مالکیت نهادی بیشتر، کامل‌تر است.

Li, Pike & Haniffa (2008) نیز به این نتیجه رسیدند که حضور سرمایه‌گذاران نهادی موجب افزایش افشای سرمایه فکری از جمله سرمایه انسانی می‌شود.

در ایران، پژوهش‌هایی مانند عباسی و همکاران (1399) رابطه معناداری بین مالکیت نهادی و افشا سرمایه انسانی یافته‌اند.

 

---

مزایای افشا سرمایه انسانی

1. افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران

2. بهبود تصویر برند کارفرمایی شرکت‌ها

3. جذب و حفظ استعدادهای برتر

4. کاهش هزینه سرمایه

5. ارتقای حاکمیت شرکتی

 

---

چالش‌های افشا سرمایه انسانی در ایران

1. نبود الزام قانونی مشخص برای افشای اطلاعات سرمایه انسانی

2. ضعف در زیرساخت‌های گزارشگری غیرمالی

3. نگرانی از افشای اطلاعات محرمانه

4. عدم آشنایی مدیران با اهمیت سرمایه انسانی در گزارشگری مالی

5. نبود استانداردهای یکپارچه برای افشای این نوع اطلاعات

 

---

پیشنهادات برای بهبود افشا سرمایه انسانی در شرکت‌های ایرانی

1. تدوین استانداردهای گزارشگری سرمایه انسانی توسط سازمان حسابرسی و بورس

2. افزایش آموزش مدیران مالی و حسابداران در حوزه گزارشگری غیرمالی

3. ترغیب شرکت‌ها به تهیه گزارش سرمایه فکری به‌صورت داوطلبانه

4. ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های شفاف‌تر

5. ترویج حاکمیت شرکتی از طریق مالکیت نهادی فعال

 

---

نتیجه‌گیری

افشا سرمایه انسانی به‌عنوان یک ابزار مهم در شفاف‌سازی عملکرد شرکت‌ها، به ویژه در حضور سرمایه‌گذاران نهادی، نقش فزاینده‌ای پیدا کرده است. با توجه به روند جهانی به‌سوی افشای اطلاعات غیرمالی، لازم است شرکت‌های ایرانی نیز با بهبود زیرساخت‌های گزارشگری و استفاده از ظرفیت مالکیت نهادی، در این مسیر گام بردارند.

---

منابع

1. Cheng, E.C.M., & Courtenay, S.M. (2006). Board composition, regulatory regime and voluntary disclosure. The International Journal of Accounting, 41(3), 262–289.

2. Li, J., Pike, R., & Haniffa, R. (2008). Intellectual capital disclosure and corporate governance structure in UK firms. Accounting and Business Research, 38(2), 137–159.

3. عباسی، مهدی؛ حسینی، سارا (1399). بررسی تأثیر ساختار مالکیت نهادی بر افشای سرمایه انسانی در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه پژوهش‌های حسابداری و مالی.

4. سازمان حسابرسی (1400). مبانی نظری گزارشگری مالی. تهران: سازمان حسابرسی.

5. OECD (2020). Guidelines on Measuring Human Capital. OECD Publishing.